اهمیت آب در اسلام

آب در اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است و به تعبیر قرآن مایه حیات همه چیز است، آب از ضروری‌ترین مواد برای زندگی است و دوسوم سلول‌ها و 90 درصد از مایعات بدن را آب تشکیل داده و عامل تمام فعل و انفعالات حیاتی بدن است و در تنظیم حرارت بدن به‌وسیله عرق کردن سهم فراوان دارد، به طوریکه امام محمدباقر(ع) می‌فرماید: همه چیز آب بود و عرش الهی نیز بر آب استوار بوده است.

در قرآن کریم به آب و ضرورت بهداشت آن توجه فراوان شده‌ است، به‌طوریکه در آیه 7 سوره مبارکه هود آمده است: «وهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء ...؛ و اوست کسى که آسمانها و زمین را در شش هنگام آفرید و عرش او بر آب بود تا شما را بیازماید که کدام‏یک نیکوکارترید و...».

در مورد کیفیت و چگونگی پیدایش آب همچنین، پیدایش آسمان‌ها و زمین از آب مطالب زیادی به‌طور مفصل از امام علی(ع) در خطبه 1، 2، 20 و 90 نهج‌البلاغه گردآوری شده است.

پاک‌ترین و سالم‌ترین آب‌ها

آب جوی که به‌صورت باران، برف، تگرگ و نظایر آن از آسمان فرو می‌بارند پاکیزه‌ترین آب‌ها در طبیعت هستند زیرا آن‌ها آب‌های مقطرند و از این رو خداوند این نوع آب را در قرآن به‌عنوان آب پاک و طاهر کننده معرفی کرده است، به‌طوریکه در آیه 48 سوره فرقان می‌فرماید: «وَهُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا؛ و اوست آن کس که بادها را نویدى پیشاپیش رحمت‏ خویش (باران) فرستاد و از آسمان آبى پاک فرود آوردیم» و همچنین، حضرت علی(ع) فرموده است: بخورید آب باران را که پاک‌کننده بدن شماست و دردها را رفع می‌کند.

بهداشت آب در اسلام

خداوند متعال در سرشت آدمی، خداپرستی، طلب خیر و پاکی، بیزاری از ناپاکی و میل به پاکیزگی را به ودیعه نهاده است و برنامه‌های اسلام مطابق شئون خلقت است و آن‌چه از حلال و حرام و امر و نهی می‌بینیم مصلحت انسان در آن‌ها رعایت شده است و روایات و بررسی آن‌ها در زمینه بهداشت آب گویای این واقعیات است که هیچ دستور بهداشتی در اسلام فراموش نشده است.

در آیه 11 سوره مبارکه انفال آمده است: «إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَیُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ وَلِیَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِکُمْ وَیُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ؛ [به یاد آورید] هنگامى را که [خدا] خواب سبک آرامش‏بخشى که از جانب او بود بر شما مسلط ساخت و از آسمان بارانى بر شما فرو ریزانید تا شما را با آن پاک گرداند و وسوسه شیطان را از شما بزداید و دلهایتان را محکم سازد و گامهایتان را بدان استوار دارد»، خداوند آب را پاکیزه قرار داده است و برای تطهیر، غسل، وضو، نظافت فردی و عمومی ضروری است، به‌طوریکه مولای متقیان، امام علی(ع) هنگام نگاه به آب فرمود: سپاس خدای را که آب را پاکیزه قرار داد و آن را نجس قرار نداد.

آب و نقش آن در گیاهان و چرخه محیط‌ زیست

اهمیت گیاهان در تشکیل و ساماندهی محیط مناسب و مساعد زندگی برای خودشان یا حیوانات و یا انسان‌ها چیزی است که مورد توجه قرآن و معصومین(ع) است.

در این زمینه خداوند متعال در آیه 60 سوره نمل می‌فرماید: «أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنزَلَ لَکُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاء فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَّا کَانَ لَکُمْ أَن تُنبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ یَعْدِلُونَ؛ آیا آن نیست که آسمان‌ها و زمین را خلق کرده و از آسمان برای شما باران می‌فرستد تا به آن درختان و باغ و بستان‌های شما را در کمال سبزی و خرمی می‌رویانیم»، پس نعمت بزرگ خدا «آب» سبب می‌شود که باغ‌های خرم با میوه‌های مورد نیاز مطبوع و متنوع و گونه‌های گیاهی که ارزش غذایی زیادی دارند به‌وجود آیند و ساکنین کره خاکی از آب به روش‌های اقتصادی بهره لازم را ببرند تا متناسب با اقلیم و جمعیت منطقه شرایط مناسب زندگی را برای خود و نسل‌های بعدی فراهم آورند.

آب و نقش آن در تنوع حیات

تنوع حیات به چهره‌های متفاوت و مختلف از جنبندگان تک‌سلولی تا حیوانات بزرگ و سنگین، از حشرات تا انواع پرندگان با تنوع شگفت‌انگیزشان و غیره هرکدام در جایگاه و موقعیت خودشان عامل و عللی هستند برای زیستن و زندگی کردن خود و دیگران، این‌ها همه با انواع و اقسام، شکل‌گیری و خلقت و حیات خود را مرهون «آب» می‌دانند و آب را مخلوق خدا به حساب می‌آورند، به طوریکه خداوند متعال در آیه 44 سوره نور، می‌فرماید: «یُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَعِبْرَةً لِّأُوْلِی الْأَبْصَارِ؛ پروردگار شما کسی است که تمام جنبندگان را از آب خلق کرده است».

اقیانوس‌ها قسمت اعظم سطح زمین را تشکیل می‌دهند و موجودات اقیانوس‌ها به‌طور متوسط 99 برابر خشکی هستند که بیشترین تعداد آن‌ها موجودات ریز و ذره‌بینی هستند، به‌طوریکه در یک قطره آب هزاران عدد از آن‌ها وجود دارد. رشد بی‌رویه شهرنشینی و وجود آب‌های روان و فاضلاب‌های صنعتی، زندکی گیاهی و جانوری را از سه منظر به شدت دچار اختلال می‌کند، آن سه منظر عبارتند از: 1. از نظر مواد غذایی 2. از نظر مواد زینتی و زیورآلات 3. کشتیرانی و تجارت و بازرگانی.

انواع و اقسام حیات‌ وحش و نقش مؤثر آن در حفظ اکوسیستم حیوانی و سایر کاربری‌های آن‌ها و سودمندی‌هایشان همه و همه در تلاش برای حفظ و بقای خود، گیاهان، جامعه و موجودات زنده هستند. اگر در نظام احسن و نظام محیط زیستی هریک از آن‌ها نباشند یا نقصی بر آن‌ها وارد شود، ضربه‌ای بر پیکره جامعه موجودات محسوب می‌شود.

منشأ حیات

خداوند در آیه 30 سوره مبارکه انبیاء می‌فرماید: «و از آب هرچیزی را زنده گردانیدیم» و همچنین در آیه 5 سوره حج، می‌فرماید: «...وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ؛ و زمین را خشکیده مى‏‌بینى و[لى] چون آب بر آن فرود آوریم به جنبش درمى‌‏آید و نمو مى‌‏کند و از هر نوع [رستنیهاى] نیکو مى‌‏رویاند».

آب، مظهر پاکی و پاکیزگی

خداوند در آیه 48 سوره مبارکه فرقان، می‌فرماید: «...وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا؛ ...و از آسمان آبى پاک فرود آوردیم» و در آیه 9 سوره مبارکه ق، می‌فرماید: «وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَکًا فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِیدِ؛ و از آسمان آبى پر برکت فرود آوردیم پس بدان [وسیله] باغها و دانه‏هاى دروکردنى رویانیدیم» و همچنین خداوند در آیه 11 سوره مبارکه انفال می‌فرماید: «...وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَیُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ وَلِیَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِکُمْ وَیُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ؛ ...و از آسمان بارانى بر شما فرو ریزانید تا شما را با آن پاک گرداند و وسوسه شیطان را از شما بزداید و دلهایتان را محکم سازد و گامهایتان را بدان استوار دارد».

نزولات آسمانی که به‌صورت باران، برف، تگرگ و مانند آن از آسمان فرو می‌بارد، پاکیزه‌ترین و خالص‌ترین آن‌ها در طبیعت هستند و از این‌رو خداوند این نوع آب را در قرآن به‌عنوان آب پاک و طاهر کننده معرفی کرده است.

تأثیر آب‌ها بر جسم و جان از نگاه قرآن و روایات

انسان موجودی تأثیرپذیر است، محیط اطراف بر او اثر می‌گذارند و شخصیت او در محیط زندگی او شکل می‌یابد، به همین خاطر آب در اسلام از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و آب به‌عنوان مایه اصلی حیات، معانی نمادین والایی در خویش مستتر دارد.

از امام صادق(ع) درباره طعم آب پرسیدند، حضرت فرمودند: طعم آب، طعم زندگی است. مراد از طعم زندگی این است که طعم آب با سایر مزه‌ها قابل مقایسه نیست و مهم‌ترین مواد برای ایجاد و بقای حیات است، پس مزه آب مزه حیات است.

در اسلام نگاه به آب جاری توصیه شده و آن را سبب جلای چشم و افزودن روشنایی آن دانسته‌اند. از امام صادق(ع) نقل شده است: و همچنین چهار چیز چهره را روشن و نورانی می‌کند که یکی از آن‌ها نگاه کردن به آب جاری است و برپایه روایتی دیگر از امام کاظم(ع) نگاه به آب جاری چشم را جلا داده و بر روشنایی آن می‌افزاید.

در پایان باید بدانیم فقط هشت دهم درصد تمامی آب‌های روی زمین، آب شیرین و قابل استفاده برای موجودات روی کره زمین است که حفاظت و استفاده صحیح از آن را باید از فرایض دینی خود به حساب آوریم.